Mensenrechten voor de rivier Whanganui

We are the river
De Maori van de Whanganui zijn onlosmakelijk verbonden aan het stroomgebied van de gelijknamige rivier. De rivier is voor hen veel meer dan een rivier. De Whanganui voorziet de tribes van schoon drinkwater, voedsel en medicijnen, is een snelweg, een verdedigingslinie en een pretpark. De rivier heelt, geeft betekenis en is voorouder. De Whanganui kennen de rivier door en door, weten waar en wanneer de achttien verschillende vissoorten gevangen kunnen worden, kennen alle stroomversnellingen, de gevaren en manieren om er doorheen te navigeren. De Whanganui rivier is de ziel van de Maori tribes. ‘I am the river. The river is me‘.

De rivier als natuurlijke hulpbron
De Maori beschouwen de natuur en hun levende omgeving als familieleden en zij plaatsen zichzelf niet boven maar ín het sociale netwerk van dat wat leeft. Rond 1850 arriveerden de eerste Europese kolonisten. Zij zagen de rivier vooral als natuurlijke hulpbron. De stroomversnellingen werden bevaarbaar gemaakt, grote hoeveelheden zand en stenen werden gebruikt voor het aanleggen van de spoorwegen, dorpen en steden. Ze loosden hun afval- en rioolwater in de rivier en er werden waterkrachtcentrales en grote dammen in de rivier aangelegd om energie op te wekken. Voor de Maori betekende de aanleg van de dammen dat de rivier onthoofd werd, want gescheiden van haar oorsprong en zij beschouwden dit als een diepe belediging van hun identiteit. 

Wie bepaalt hoe je met de natuur mag omgaan?
Er ontstaat een conflict tussen de inheemse Maori-bewoners van het stroomgebied van de Whanganui rivier en de Nieuw-Zeelandse staat. Het conflict gaat over de wijze van omgang met de rivier. En dus over de manier waarop mensen hun relaties tot elkaar en de natuurlijke wereld vormgeven. 

Toen deze verschillende wereldbeelden elkaar ontmoetten (de rivier als familielid en de rivier als hulpbron), leidde dat tot heftige en diepgaande conflicten en ecologische degradatie van het stroomgebied van de Whanganui. Voor de Maori betekende dit niet alleen ecologische degradatie maar ook een aanval op de ziel van het volk. Het Europese kolonialisme opereerde onder het voorwendsel dat het beschaving kwam brengen in de wildernis. Dat het de ‘wilden kwam beschaven’. Terugkijkend was dit bijna altijd een dekmantel om de kolonie als wingewest te gebruiken, een strategie waar de inheemse bevolkingsgroepen de prijs voor betaalden. 

Hoe de rechten voor een rivier de sociale relaties herstelden
Jarenlang zegevierde het recht van de sterkste en bepaalde de koloniale overheid wat er gebeurde en deed zij onderwijl een beroep op juridische ideeën en concepten als ‘eigendom’ en ‘gebruiksrechten’. Voor de Maori ligt de oorsprong van dit conflict in een andere grondhouding ten opzichte van de natuurlijke wereld en andere mensen. Een oriëntatie die gebaseerd is op verantwoordelijkheid en zorg in plaats van recht en bezit. De westerse benadering vanuit het juridische recht is voor hen dan ook onbegrijpelijk. Het onderliggende conflict verergerde met de jaren, de relaties raakten steeds verder beschadigd en de ecologische degradatie van de rivier en haar stroomgebied schreed voort.

Waar de Maori lange tijd als enige een probleem hadden, realiseerde de Nieuw-Zeelandse overheid zich steeds meer dat zij ook een verantwoordelijkheid had in dit conflict. Dan is de vraag, hoe herstellen we de relatie tussen de bevolkingsgroepen en hoe herstellen we de ecologische schade – voor zover niet onomkeerbaar? Deze context bracht de Maori en de Nieuw-Zeelandse overheid ertoe om gezamenlijk antwoorden te vinden op hele fundamentele vragen: Hoe verhouden we ons tot elkaar? Hoe gaan we om met verschillende inzichten en wereldbeelden? Hoe vullen we onze relatie met de rivier in? Wie mag daarover besluiten? Hoe gaan we om met conflict zonder dat de relaties beschadigd raken? En hoe blijven we met elkaar in verbinding in een conflictsituatie? 

Te Awa Tupua
De oplossing voor het conflict werd gevonden door van de rivier een juridische entiteit te maken, met rechten die bewaakt en afgedwongen kunnen worden in het bestaande rechtssysteem. In 2017 werd de Te Awa Tupua wet aangenomen, met als belangrijk uitgangspunt dat de rivier als levende entiteit met eigen rechten moet worden beschouwd en niet langer als bezit dat beheerd moet worden. Deze wetgeving erkent de Whanganui rivier als een levend en ondeelbaar geheel dat bestaat uit de Whanganui rivier van de oorsprong in de bergen tot aan de zee, inclusief het fysieke stroomgebied, de bossen en de spirituele betekenis die de Whanganui tribes aan de rivier toekennen. Deze nieuwe juridische status betekent dat het toebrengen van schade aan de rivier wettelijk gelijk staat aan schade toebrengen aan een ander mens. 

Om de naleving van deze wet te waarborgen en omdat de rivier niet voor zichzelf kan spreken, worden er namens de rivier twee guardians benoemd, één namens de Nieuw-Zeelandse Kroon en één namens de Whanganui tribes. Verder stelt de staat $80 mln NZD beschikbaar als schadeloosstelling en draagt de staat $1 mln NZD bij aan het opstellen van de juridische kaders. De wet bepaalt verder dat de Whanganui tribes het gewoonterecht mogen uitoefenen, inclusief het recht om de verantwoordelijkheid en zorg voor de rivier te dragen.

De waarde van deze wetgeving schuilt – naast een juridische manier om toekomstige conflicten over ecologische schade te beslechten – met name in de erkenning van het wereldbeeld en de overtuigingen van de Whanganui, waarbij de rivier en de levende omgeving als onderdeel van de familie worden beschouwd. Rechtstreeks gevolg van deze benadering is dat dit een belangrijke stap is in het herstellen van de relatie tussen de Maori en de overheid en bevolking van Nieuw-Zeeland. Het geeft slachtoffers (de Whanganui en de rivier zelf) een juridisch middel om eventuele geleden schade te verhalen op anderen. En misschien wel het allerbelangrijkste resultaat is dat de Maori met deze wet eindelijk de excuses en erkenning krijgen die zij lange tijd ontbeerden. Daarmee is de basis gelegd voor hernieuwd wederzijds vertrouwen, sociaal weefsel en wederkerigheid tussen de bevolkingsgroepen. 

Wil je meer weten over Green Culture Lab?
Bekijk hier wat we doen.

• Verhalen geven duiding en betekenis, een mentaal denkframe en een perspectief op de werkelijkheid. Een goed verhaal heeft meer impact dan de juiste cijfers. Voor de transitie naar een duurzame, inclusieve wereld hebben we nieuwe verhalen nodig. Lees er meer over in dit blog van Walter Faaij.

• Walter Faaij vertelt meer over Green Culture Lab in deze video.